Vreemd toeval: op de dag dat ik vorige week onze gewone kurketrekker kapot trok, ontving ik ook bericht van het Nederlands Wijnmuseum dat zij een nieuwe tentoonstelling hebben, over kurkentrekkers. Al sinds de opening in 1983 organiseert het museum, opgezet door de firma Robbers & van den Hoogen, met enige regelmaat tentoonstellingen. Drinkgerei, flessen, etiketten, posters, alles wat maar met wijn te maken heeft is wel eens onderdeel geweest van een expositie. Dit maal dus de kurketrekker. Ondanks alle berichten over schroefdoppen en glazen afsluitingen als de Vinolok zullen we het apparaat ook nog wel even nodig hebben. Het merendeel van de wijnflessen in de wereld is nog steeds afgesloten met een – echte danwel kunststoffen – kurk. Nog altijd worden geavanceerde trekkers ontwikkeld die het ontkurken tot een fluitje van een cent maken, zoals bijvoorbeeld de bekende Screwpull (een onmisbaar instrument in ons huishouden; hij gaat zelfs op vakantie mee).
In de tentoonstelling is een grote collectie kurkentrekkers, kelnermessen, contraschroeven, vleugelhefbomen en kurkentrekkers bestemd voor gebruik met twee, drie of vier vingers te zien. De eerste kurkentrekkers dateren uit de zeventiende eeuw. Voor de intrede van de kurk werd de vloeistof met linnen proppen, houten stoppen of een laagje olie van de buitenlucht gescheiden. Toen de kurk zijn intrede deed, werden kurken slechts tot de helft in een fles of kruik gebracht, zodat ze gemakkelijk met de hand verwijderd konden worden. Met de komst van de cilindervormige fles (rond 1730) – waarin de wijn liggend kon worden bewaard – kwam de vraag naar kurkentrekkers op gang. Omdat de kurk steeds verder in de hals van de fles werd geperst, ontwikkelde de kurkentrekker in de achttiende eeuw van een klein voorwerp met een spiraal van slechts twee windingen in een robuust geval met vier windingen. De benodigde trekkracht bedroeg soms wel vijftig kilo, waardoor – vooral in Engeland in de negentiende eeuw – allerlei mechanische hulpmiddelen werden bedacht, die de trekkracht verlaagden of beter verdeelden. Vele ingenieuze machientjes – soms op een prachtige en humoristische wijze versierd – zijn in het museum te bewonderen. Hieronder bevindt zich ook de heer Schermerhorn’s bijdrage aan de mensheid (1868): een soort hengeltje met haak om de kurk weer uit de fles te vissen.
De afgebeelde foto is van Gerth van Roden Fotografie.
Te zien tot eind februari 2007 van dinsdag tot en met vrijdag van 14.00 tot 17.00 uur en op zaterdag van 11.00 tot 17.00 uur in het Nederlands Wijnmuseum aan de Velperweg 23 te Arnhem.